قدیمی ترین کلیسای جهان در ایران؛ چالدران
تاریخ ایران اگرچه قرن هاست که با معماری
اسلامی پیوند خورده، اما در گوشه و کنار کشور می توانید بناهای کم نظیری
از معماری غیر اسلامی را هم ببینید که به یادگارهای ماندنی در دنیا تبدیل
شده اند. کلیسای قدیمی چالدران یکی از همین بناها است که لقب قدیمی ترین
کلیسای دنیا را هم با خود یدک می کشد.
این کلیسا به نام قره کلیسا معروف است و
قدمت آن به قرون هفتم و دوازدهم میلادی برمیگردد. این کلیسا در 20
کیلومتری شمال شرق شهرستان چالدران بر مزار تاتائوس حواری حضرت مسیح (ع)
احداث شده و به دلیل معماری بینظیرش در تیر ماه سال 87 به عنوان نهمین اثر
ثبت شده کشور در سی و دومین نشست میراث جهانی یونسکو در کبک کانادا در
فهرست آثار تاریخی جهان قرار گرفت و ثبت جهانی شد.
قدیمی ترین کلیسای جهان در ایران؛ چالدران
قره در زبان آذری به معنای سیاه است و به
این دلیل روی کلیسا نامگذاری شده که در گذشته در بنای این کلیسا از سنگ
های سیاه استفاده شده بود. اما بعد از بازسازی این بنا، سنگ های سفید
جایگزین سنگ های قدیمی شده اند.
قره کلیسا در سال 1319 میلادی بر اثر
زلزله تخریب و در سال 1329 میلادی دوباره بنا شد. در سال 1691 میلادی نیز
با نصب سنگهای سیاه در آن تعمیر و مرمت شد. این کلیسا در سال 1810 میلادی
دوباره از سوی سیمون بزنونی، اسقف ماکو به وسیله سنگهای سفید مرمت و تعمیر
و در دوره قاجار نیز توسط عباس میرزا مجددا مرمت و ساماندهی و زمینهای
زیادی وقف آن شد که کتیبه سنگی نصب شده بر سر در این بنا بیانگر این
مدعاست. کلیسای تاتائوس دارای دو گنبد زیبا در اندازه 24 متر و 5/18 متر
است که گنبد 5/18 متری آن در قسمت کلیسای قدیمی و سیاه و گنبد 24 متری در
بخش جدیدتر و بزرگتر کلیسا یا قسمت سفید قرار دارد.
قدیمی ترین کلیسای جهان در ایران؛ چالدران
مجموعه قره کلیسا، شامل سه کلیسای اصلی
با نامهای قره کلیسا یا سنت تادئوس، سنت استپانوس و زور زور است که برای
دیدن آن باید به 7 یلومتری جاده چالدران، قره ضیاءالدین سفر کنید و این بنا
را در دامنه کوه و روی تپه ماهور ببینید.
موقعیت جغرافیایی کلیسا طوری است که
اطراف آن را از هر طرف کوه در بر گرفته است و در کنار کلیسا رودخانه ای
جاری است. دیوارهای کلیسا قطور است و با درهای کوچکی پوشانده شده است. در
داخل محوطه هم اتاق های متعددی برای اقامت خلیفه، راهبان، روغن گیر، آسیاب،
آشپزخانه، نگهداری مواد غذایی، انبار علوفه حیوانات و… به چشم می خورد که
باعث می شد در مواقع لزوم بتوانند از کلیسا در مقابل متجاوزین حفاظت کنند.
قسمت خارجی بنا هم دارای طرحهای معماری جالبی از نقشهای گل و بوته و
تصاویر انسان است و روی سردر آن فرمان شاه عباس اول صفوی به زبان ارمنی
دیده میشود.
قدیمی ترین کلیسای جهان در ایران؛ چالدران
نخستین کلیسای ساخته شده توسط مبشرین مسیحی
بنابر باور مسیحیان ارمنی
نژاد؛ کلیسای تاتائوس نخستین کلیسایی است که توسط مبشرین مسیح در دنیا
ساخته شده و آنها هر سال در هفته آخر تیر و هفته اول مردادماه که مصادف با
شهادت تاتائوس، مراسم خاصی در این کلیسا برپا می دارند.
اگر کمی دقت کنیم هنوز هم بر دیوارهای قره کلیسا می توان جای گلوله های جنگهای تاریخی را که در این منطقه رخ داده است، ببینیم.
قره کلیسا حوادث زیادی را در
طول تاریخ بر خود دیده است. جنگها اولین و شاید آخرین علت در مورد آسیب
دیدن این بنای پس از زلزله بوده اند.
بر اساس کتیبه ای که کنار
محراب به خط ارمنی قدیم نگاشته شده است، کشیشی به نام زاکاریا در سال ۱۳۱۹
میلادی به زلزله مهیبی اشاره می کند که کلیه بنای قره کلیسا را تخریب می
کند تا جایی که هیچ اثری از بنای اولیه باقی نمی ماند.
اما زاکاریا تصمیم می گیرد در
عرض ۱۰ سال کلیسای ویران شده را بازسازی و مرمت کند و چیزی که اکنون از این
کلیسا باقیمانده ماحصل تلاشهای این کشیش بوده است.
جنگهایی که در دوره های مختلف
تاریخی همچون ایلخانی، صفوی و جنگ هایی که مابین ایرانیان و عثمانیان در
این منطقه رخ می دهد باعث می شود این بنا هر بار مورد آسیب قرار بگیرد.
جالب تر آنکه این بنا در دوره
یورش مغولها نیز آسیب جدی دیده، اما هر زمان که ارامنه احساس امنیت کرده،
آنرا مرمت و بازسازی می کردند.
قدیمی ترین کلیسای جهان در ایران؛ چالدران
تزیینات این کلیسا
بخش سیاه قره کلیسا تزیینات
کمی دارد و در واقع در بازسازی که از سوی اسقف زاکاریا صورت گرفته است، وی
با تعدادی سنگ سفید نقوش هندسی را روی طوق گنبد کلیسای قدیمی یا سیاه ایجاد
می کند اما در مقابل این امر تزیینات بخش سفید در نقطه مقابل تزیینات بخش
سیاه قرار می گیرد تا شاهکارهایی در زمینه تزیینات یک بنای تاریخی در قره
کلیسا خلق شود.
این تزیینات به واسطه آن که
سنگهایش همگی از سنگ های آهکی و به راحتی قابل تراش و حجم سازی بوده اند،
بسیار بدیع است و حتی در جای خود می تواند در جهان منحصر به فرد به شمار
رود.
گل بوته های فراوان به همراه
چهره های حواریون مسیحی و حتی حضرت مسیح(ع) و حضرت مریم از جمله تصاویری
هستند که در این کلیسا به چشم می خورند. جالب آن که در بخشی از این تزیینات
می توان داستان هایی از شاهنامه را که مصور شده اند نیز مشاهده کرد.
معماری اصلی کلیسا به صورت
بازلیک نوع خاصی از معماری کلیسایی است. این کلیسا دارای دو گنبد بزرگ و
کوچک هرمی شکل و ۱۲ ترک است. بخش قدیمی بنا با سنگ های تراشه های سیاهرنگ و
بخش جدید آن با سنگهای سفید ساخته شده است.
کلیسای سیاه در بخش خارجی
دارای طرحهای زیبایی مانند گردونه خورشید و بقایای حجاریهایی از بنای اولیه
کلیساست اما در بخش کلیسای سفید حجاری های ارزشمند فراوانی به صورت تصاویر
انسان، نقوش گل و بوته، اشکال حیوانات و موتیفهای تزیینی زیادی دارد که
ملهم از عقاید مذهبی و هنر روزگار خویش است.
کتیبه هایی به خط ارمنی در
قسمتهای داخل و خارج بنا روی سنگ کنده شده که مربوط به تعمیرات یا به صورت
یادگاری مربوط به بازدیدکنندگان گذشته دور است.
در قسمت مرکزی کلیسا چهار ستون سنگی به ابعاد ۱.۲۰ متر ساخته شده و هر دو ستون به وسیله یک قوس به یکدیگر متصل می شوند.
این کلیسا در داخل خود دارای
مکانی برای غسل تعمید است و همچون بسیاری از کلیساهای جهان محرابی دارد که
در شرق کلیسا واقع شده است و در ورودی آن در قسمت غرب قرار دارد.
برج ناقوس این کلیسا به
زیباترین شکل طراحی شده است که متاسفانه عملیات بازسازی آن در دوره قاجاریه
ناقص مانده است و تنها در یک طبقه خلاصه می شود. براساس برخی منابع، گویا
قرار بوده است دو طبقه دیگر نیز به این برج ناقوس اضافه شود.
وجود اثر جهانی قره کلیسا و
مقبره سیدصدرالدین وزیر شاه اسماعیل صفوی و شهدای جنگ چالدران و دیگر آثار
تاریخی در این شهرستان سبب شده است که چالدران به عنوان یک منطقه گردشگری
همه ساله شاهد حضور جمع زیادی از گردشگران داخلی و خارجی باشد.
قدیمی ترین کلیسای جهان در ایران؛ چالدران
نحوه ی دسترسی
دو راه برای رسیدن به قره کلیسا دارید:
راه اول از طریق تبریز است. فاصله تبریز تا قره کلیسا حدود 270 کیلومتر است
و باید است از شهرهای مرند، قره ضیاءالدین و شوط بگذرید. از شوط تا قره
کلیسا حدود 35 کیلومتر است. قره کلیسا تقریباً در میانه راه شوط به چالدران
قرار گرفته است. توجه فرمایید وقتی از شوط به سمت چالدران حرکت می کنید،
سه راهی قره کلیسا در سمت راست شما قرار گرفته است. لازم به توضیح است که
بخش عمده این مسیر، یعنی از تبریز تا سه راهی شوء جاده ترانزیت بین المللی
است و از کیفیت بهتری نسبت به مسیر دوم برخوردار است.
مسیر دوم از ارومیه شروع می شود. فاصله
ارومیه تا قره کلیسا حدود 275 کیلومتر است و لازم است شهرهای سلماس، خوی و
چالدران را پشت سر بگذارید. جاده خوی به چالدران با مسافت حدود 100
کیلومتر، کوهستانی و نسبتاً فرعی است.
جاذبه های گردشگری
بد نیست بدانید که هر دو این مسیرها،
خصوصاً شهرهای مرند و خوی جاذبه های دیدنی زیادی دارند که می توانند سفر
شما را به یاد ماندنی تر کنند. البته در مجموعه قره کلیسا هیچ گونه امکانات
رفاهی وجود ندارد. با نزدیکترین پمپ بنزین 35 کیلومتر فاصله دارید. برای
آب آشامیدنی بهداشتی بهتر است از آب معدنی استفاده کنید و غذای سبکی همراه
خود داشته باشید چون احتمالا به رستوران بهداشتی و مطمئن دسترسی نخواهید
داشت. وضعیت سرویس های بهداشتی هم متوسط است و مشکل خاصی نخواهید داشت.
بهترین زمان سفر
بهترین زمان بازدید از این بنا از
اردیبهشت ماه تا پایان مهر ماه است. یادتان باشد که در هفته اول مرداد ماه
به این بنا سر نزنید چون کلیسا میزبان مراسم مذهبی است و ورود افراد
غیرمسیحی در این زمان ممنوع است.
قدیمی ترین کلیسای جهان در ایران؛ چالدران